Darowizna a zachowek. Czy i kiedy należy się zachowek od darowizny?

Darowizna a zachowek. Czy i kiedy należy się zachowek od darowizny?

Darowizna za życia a zachowek

Darowizna a zachowek to jeden z częściej poruszanych tematów w praktyce adwokata prowadzącego sprawy spadkowe.  Nie każdy darczyńca zdaje sobie sprawę jakie konsekwencje prawne może mieć darowizna za życia dla obdarowanych w przyszłości.  Równie często poruszanym zagadnieniem jest zachowek od darowizny. Zanim jednak przejdziemy do meritum problemu, należy wyjaśnić, czym jest zachowek.

Co to jest zachowek?

Jest to uprawnienie przysługujące najbliższym spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie. Zachowek należy się wstępnym (dzieci, wnuki), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Zachowek to pewna kwota pieniężna obliczona od wartości przekazanego spadku. Zgodnie z przepisami, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni przysługuje mu dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w pozostałych wypadkach zachowek to połowa wartości udziału w spadku, jak przypadłaby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Upraszczając, zachowek to powoła wartości tego co otrzymałaby osoba, gdyby dziedziczyła z ustawy, jednak w sytuacjach szczególnych, gdy uprawnionym do zachowku jest osoba niepełnoletnia lub niepełnosprawna, jej zachowek będzie stanowił 2/3 wartości tego, co osoba ta uzyskałaby w drodze dziedziczenia ustawowego.

Należy też zwrócić uwagę na poprawną pisownię omawianego zagadnienia, w praktyce bowiem często klienci chcą występować o zachówek, nie zaś o zachowek. W języku pranym poprawnym sformułowaniem jest „zachowek”.

Przepisanie majątku za życia a zachowek

przepisanie majątku za życia a zachowek to również bardzo popularny temat i zagadnienie. Dość częstą praktyką mającą na celu ominiecie zapłaty zachowku jest przekazanie majątku za życia. Nie każdy wie, że takie działanie w większości przypadków jest nieskuteczne. Wyobraźmy sobie sytuację, w której spadkodawca dokonuje za życia darowizny mieszkania na osobę niespokrewnioną, następnie umiera nie pozostawiając po sobie nic, w takim przypadku spadkobiercy ustawowi, a więc z reguły najbliższa rodzina mogą wystąpić do obdarowanego z roszczeniem o zachowek. Może się też tak zdarzyć, że po spadkodawcy zostanie np. samochód, to w dalszym ciągu uprawniony do zachowku będzie mógł występować do obdarowanego o tzw. uzupełnienie zachowku, a więc o wyrównanie wartości udziału jaki otrzymałby w drodze dziedziczenia ustawowego przy uwzględnieniu w masie spadkowej mieszkania i samochodu.

Zachowek od darowizny

Bardzo często Klienci pytają o zachowek od darowizny, czyli o to, czy przekazanie przez spadkodawcę za życia części majątku w formie darowizny, będzie skutkowało koniecznością zapłaty zachowku przez obdarowanego. Roszczenie o zachowek przysługuje także w przypadku dokonania przez spadkodawcę darowizny. W takiej sytuacji, jeśli otrzymanie zachowku od spadkobierców będzie niemożliwe – na przykład wtedy gdy spadek jest zbyt mało wartościowy, to osoba uprawniona do zachowku będzie mogła wystąpić do obdarowanego z żądaniem o uzupełnienie zachowku.

Darowizna a zachowek

Istotnym jest, że nie każda darowizna będzie zaliczona do masy spadkowej, tym samym nie do każdej osoby, która otrzymała darowiznę będzie można wystąpić z żądaniem zapłaty o zachowek. Do masy spadkowej nie będą zaliczane :

• drobne darowizny, czyli takie które są przyjęte w danym środowisku, a więc np. prezenty typu rower czy wózek, drobne kwoty pieniędzy,
• darowizny na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, które spadkodawca przekazał przed więcej niż 10 laty licząc od otwarcia spadku (daty śmierci spadkodawcy)

Należy pamiętać, że darowizna, którą spadkodawca wykonał na rzecz spadkobiercy lub osoby uprawnionej do zachowku jest doliczana do spadku bez względu na czas jej przekazania, a więc upływ 10 lat.

Trzeba podkreślić, że nie ma znaczenia jaki był przedmiot darowizny i cel jej dokonania, jeżeli są spełnione przesłanki, wartość darowizny doliczana jest do wartości spadku. Darowizna obliczana jest według stanu z chwili dokonania, ale według cen z momentu ustalenia zachowku. Mówiąc prościej, wartość darowizny obliczamy wg. aktualnych cen, ale uwzględniając jej stan w momencie, w jakim ją otrzymaliśmy.

Przedawnienie prawa do zachowku

Prawo do zachowku może ulec przedawnieniu, osoba uprawniona do zachowku ma 5 lat od ogłoszenia testamentu na wystąpienie z żądaniem zapłaty do spadkobiercy lub 5 lat od otwarcia spadku na skierowanie przeciwko obdarowanemu roszczenia o uzupełnienie zachowku.

Pozew o zachowek

Powyżej wskazano termin w jakim można wystąpić o zachowek, co do zasady jest to 5 lat – od otwarcia testamentu lub od otwarcia spadku. Pozew o zachowek składamy do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli spadkodawca nie mieszkał w Polsce, przed sąd, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Niestety w tym drugim przypadku, często będzie się to wiązało z dalekimi dojazdami do sądu, bowiem właściwość ta jest niezmienna. Pozew o zachowek składamy do Sądu Rejonowego, gdy jego wartość nie przekracza 75 000 złotych, natomiast gdy kwota przewyższa 75 000 złotych pozew należy wnieść do Sadu Okręgowego.

Opłata od pozwu o zachowek

Występując z pozwem o zachowek, składamy tak naprawdę pozew o zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Od takiego pisma wymagana jest opłata, która wynosi 5% wartości tego o co wnosimy, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej jak 200 000 złotych. Często roszczenia o zachowek są bardzo wysokie, tym samym wysokość opłaty też rośnie proporcjonalnie. Uprawnionych do zachowku często nie stać na jej pokrycie. W sytuacji, gdy uprawniony nie posiada wystarczających środków finansowych może wnosić do sądu o zwolnienie z opłaty sądowej, w uzasadnionych przypadkach sąd powinien zwolnić z całości opłaty.