Darowizna – wszystko co musisz wiedzieć

Darowizna – wszystko co musisz wiedzieć

Darowizna i sposoby jej odwołania

Darowizna jest powszechnie stosowaną formą przekazywania majątku bliskim osobom, regulowaną przepisami Kodeksu cywilnego. Polega na bezpłatnym przeniesieniu własności określonego dobra, takiego jak nieruchomość, ruchomość lub środki pieniężne, na rzecz obdarowanego. Mimo że darowizna często wynika z chęci pomocy lub wyrażenia wdzięczności, mogą wystąpić okoliczności uzasadniające jej odwołanie. W niniejszym artykule omówimy kwestie związane z odwołaniem darowizny,  odpowiemy na pytania jak udowodnić rażącą niewdzięczność, czy ile kosztuje cofnięcie darowizny oraz wyjaśnimy, jakie konsekwencje prawne niesie za sobą śmierci obdarowanego. Poruszymy także kwestie podatkowe związane z darowizną od rodziców.

Na czym polega i w jakich sytuacjach darczyńca może odwołać darowiznę?

Przyczyny odwołania darowizny uzależnione są od wykonania bądź niewykonania umowy darowizny. Darczyńca dążący do odwołania darowizny zobligowany jest do wykazania, że doszło do ziszczenia się ustawowych przesłanek. Aby doszło do skutecznego odwołania darowizny konieczne jest złożenie obdarowanemu oświadczenia na piśmie.

Darowizna niewykonana

Darowizna niewykonana, to taka, w której darczyńca nie spełnił jeszcze swojego świadczenia, na przykład nie przeniósł własności darowanej rzeczy na obdarowanego.

Zgodnie z art. 896 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli:

• po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb;
• po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Odwołanie darowizny niewykonanej jest uprawnieniem osobistym darczyńcy, albowiem związane jest z jego sytuacją osobistą, powstałą po zawarciu umowy darowizny, lecz jeszcze przed jej wykonaniem. W przypadku śmierci darczyńcy, to osobiste uprawnienie nie przechodzi na jego spadkobierców. Oznacza to również, że darczyńca nie może odwołać darowizny, jeśli znalazł się w niedostatku już przed zawarciem umowy. Co więcej, zmiana sytuacji majątkowej darczyńcy, stanowiąca przyczynę odwołania darowizny niewykonanej, nie może wynikać z samego zawarcia umowy darowizny i związanego z nią uszczuplenia majątku przez przekazanie przedmiotu darowizny.

Darowizna wykonana

Zgodnie z art. 897 k.c. oraz art. 898 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę już wykonaną, jeżeli:

• po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek;
• obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

W przypadku odwołania darowizny wskutek niedostatku obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak uwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. O istnieniu niedostatku można mówić wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zaspokojenia w całości lub w części swoich minimalnych, podstawowych i usprawiedliwionych potrzeb własnymi siłami.

Od dnia odwołania darowizny wykonanej obdarowany jest zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Obdarowany jest zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jego wartości. Obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny nie powstanie w wyniku jej odwołania, gdy obdarowany zużył lub utracił przedmiot świadczenia spełnionego przez darczyńcę w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbycie się korzyści lub jej zużycie nastąpiło po zdarzeniu, które uzasadniało odwołanie darowizny. Zgodnie bowiem z art. 898 § 2 zd. 2 w zw. z art. 409 k.c gdy obdarowany wyzbył się korzyści uzyskanej w wyniku spełnienia świadczenia przez darczyńcę lub zużył ją po dniu, w którym miało miejsce zdarzenie uzasadniające odwołanie darowizny, jest on zobowiązany do zwrotu korzyści w naturze lub zwrotu jej wartości niezależnie od tego, czy jest aktualnie wzbogacony.

Rażąca niewdzięczność a darowizna

Jak zostało już wspomniane, rażąca niewdzięczność stanowi jedną z przesłanek odwołania darowizny już wykonanej.

Pojęcie rażącej niewdzięczności jest klauzulą generalną i  odnosi się przede wszystkim do sytuacji, w której obdarowany swoim postępowaniem narusza zasady współżycia społecznego, okazuje brak szacunku lub działa na szkodę darczyńcy. Przykłady takiego zachowania to m.in. spowodowanie przestępstwa przeciwko darczyńcy, pozbawienie go życia, spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu, czy rażące naruszenie obowiązków rodzinnych. Niewywiązanie się z warunku zawartego w umowie darowizny przez obdarowanego również może być uznane za rażącą niewdzięczność, jeśli towarzyszą temu dodatkowe okoliczności uzasadniające taką kwalifikację.

Zgodnie z przepisami, darczyńca ma rok na złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny od momentu, gdy dowiedział się o rażącej niewdzięczności. Ważne jest, że data zawarcia umowy darowizny nie ma znaczenia – kluczowy jest moment, w którym darczyńca uzyskał wiedzę o niewłaściwym zachowaniu obdarowanego. Warto również zaznaczyć, że prawo do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności wygasa, jeśli darczyńca przebaczył obdarowanemu jego zachowanie.

Jak udowodnić rażącą niewdzięczność?

Dla oceny, czy w konkretnej sytuacji mamy do czynienia z niewdzięcznością relewantną w świetle art. 898 k.c, istotne znaczenie powinno mieć nie tylko samo zachowanie obdarowanego, lecz także zachowanie darczyńcy po wykonaniu darowizny. Zachowanie darczyńcy może mieć istotne znaczenie dla stwierdzenia istnienia przesłanki „niewdzięczności”, w szczególności wtedy, gdy darczyńca prowokuje obdarowanego do określonych zachowań, które stanowią następnie faktyczną podstawę dla odwołania darowizny (tak: orz. SN z 2.3.1948 r., Kr. C 42/48, PiP 1948, Nr 7, s. 136) albo wyraża na nie zgodę (tak orz. SN z 10.2.1938 r., C II 2054/37, OSP 1938, N 10–12, poz. 512, s. 540, w którym stwierdzono, że nie uzasadnia odwołania darowizny cudzołóstwo popełniane przez obdarowanego za zgodą żony – darczyńcy). Przy dokonywaniu oceny, czy w konkretnym przypadku mamy do czynienia z niewdzięcznością obdarowanego, nie można abstrahować od przyczyn konfliktu istniejącego między darczyńcą i obdarowanym (tak: wyr. SN z 28.10.1998 r., I CKN 471/97, Legalis).

Ile kosztuje cofnięcie darowizny?

Koszt cofnięcia darowizny może być zróżnicowany i zależy od kilku czynników. Najważniejsze z nich to opłaty notarialne oraz koszty postępowania sądowego, jeśli sprawa trafi do sądu. Ponadto, jeśli darowizna obejmowała nieruchomość, może być konieczne uiszczenie dodatkowych opłat związanych z wykreśleniem wpisu w księdze wieczystej.

Darowizna a śmierć obdarowanego

Śmierć obdarowanego niesie za sobą istotne konsekwencje prawne dotyczące przekazanej darowizny. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, darowizna wchodzi do masy spadkowej obdarowanego, chyba że umowa darowizny stanowi inaczej.

Jeżeli darczyńca chce zabezpieczyć swój majątek na wypadek śmierci obdarowanego, może w umowie darowizny zawrzeć odpowiednią klauzulę, która przewiduje jej odwołanie w takim przypadku. W przeciwnym razie darowizna staje się częścią spadku, co oznacza, że mogą do niej rościć prawo spadkobiercy obdarowanego.

Darowizna od rodziców a podatek

Darowizna przekazywana w obrębie rodziny, a zwłaszcza od rodziców, korzysta ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów. Zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, zwolnienie to przysługuje pod warunkiem zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od jej przekazania.

W przypadku niezgłoszenia darowizny w terminie, obdarowany może być zobowiązany do zapłaty podatku oraz narażony na ewentualne sankcje.

Podsumowanie

Darowizna jest aktem prawnie wiążącym, który wymaga starannego przemyślenia oraz odpowiedniego przygotowania. Odwołanie darowizny czy rażąca niewdzięczność a darowizna to pojęcia, które wymagają znajomości przepisów prawa. Koszt cofnięcia darowizny, procedury związane z jej odwołaniem oraz darowizna od rodziców a podatek są aspektami, które powinny być rozważone przed podjęciem decyzji o przekazaniu majątku.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, warto skonsultować się z prawnikiem, który pomoże zabezpieczyć interesy darczyńcy oraz doradzi w zakresie odpowiednich rozwiązań prawnych. Darowizna to gest zaufania, który powinien być odpowiednio zabezpieczony prawnie, aby uniknąć ewentualnych sporów w przyszłości.

Najczęściej zadawane pytania

Jakie zachowania obdarowanego nie stanowią rażącej niewdzięczności?

W orzecznictwie wskazuje się, że nie mogą uznane za przejawy rażącej niewdzięczności zachowania obdarowanego w stosunku do przedmiotu darowizny, które rozmijają się z wyobrażeniami darczyńcy (por. wyr. SN z 2.12.2005 r., II CK 265/05, Biul. SN 2006, Nr 3), czy zdrada małżeńska dokonana przez obdarowanego względem córki darczyńców (wyr. SN z 11.3.2003 r., V CKN 1829/00, Legalis; wyr. SN z 28.3.2012 r., V CSK 179/11, OSP 2013, Nr 3 z glosami M. Warcińskiego, tamże oraz K. Bączyk-Rozwadowskiej, PS 2013, Nr 3, s. 133–140). Za rażącą niewdzięczność nie zostało  również uznane zachowanie obdarowanego polegające na związaniu się z kobietą, które w ocenie darczyńców miało miejsce zbyt szybko po śmierci ich córki – żony obdarowanego (wyr. SN z 15.5.2002 r., II CKN 808/00, Legalis).

Czy można cofnąć darowiznę po 10 latach?

Tak, cofnięcie darowizny po upływie 10 lat jest możliwe. Darczyńca ma rok na odwołanie darowizny, którego powodem jest rażąca niewdzięczność. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby cofnąć darowiznę po 10 latach. Kluczowym w takim przypadku jest, kiedy darczyńca dowiedział się o istnieniu przyczyn uzasadniających odwołanie tejże darowizny. Termin roczny bowiem, liczy się od tego momentu.

Czy mogę cofnąć darowiznę bez podania przyczyny?

Nie, odwołanie darowizny wymaga wskazania konkretnych przyczyn. Najczęściej podstawą do odwołania jest rażąca niewdzięczność obdarowanego lub sytuacja, w której darczyńca znalazł się w trudnej sytuacji materialnej. W przeciwnym razie darowizna jest wiążąca i nie można jej cofnąć bez podania ważnej przyczyny.

W jaki sposób możliwe jest cofnięcie darowizny?

Cofnięcie darowizny jest możliwe poprzez złożenie pisemnego oświadczenia o odwołaniu darowizny skierowanego do obdarowanego. Darczyńca musi wskazać przyczynę odwołania, np. rażącą niewdzięczność obdarowanego lub pogorszenie się sytuacji majątkowej darczyńcy po zawarciu umowy darowizny. W przypadku, gdy obdarowany nie zgadza się na zwrot darowizny, darczyńca może wnieść sprawę do sądu, który rozstrzygnie, czy istnieją podstawy do cofnięcia darowizny.

Jak długo może potrwać sprawa o cofnięcie darowizny?

Czas trwania sprawy o cofnięcie darowizny może być różny i zależny od kilku czynników, takich jak:

• złożoność sprawy: sprawy dotyczące cofnięcia darowizny, zwłaszcza w przypadku nieruchomości, mogą wymagać przeprowadzenia obszernego postępowania dowoego w tym m.in. sporządzenia opinii biegłych
• obciążenie sądów: w zależności od miejsca, w którym sprawa jest rozpatrywana, sądy mogą mieć różne terminy oczekiwania na rozprawy. W bardziej obciążonych sądach terminy mogą być dłuższe.
• postępowanie apelacyjne: jeśli któraś ze stron nie zgadza się z wyrokiem sądu pierwszej instancji, może wnieść apelację, co dodatkowo wydłuży czas trwania sprawy.

W sumie, sprawa o cofnięcie darowizny może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat.