Formy testamentu. Jakie są rodzaje testamentów?
Formy testamentu. Jakie są rodzaje testamentów?
Formy testamentu
Testament jest czynnością prawną jednostronną, nieskierowaną do określonego adresata, o charakterze ściśle osobistym, w każdym razie odwołalną. Testament może zostać sporządzony tylko w jednej z form przewidzianych w Kodeksie Cywilnym. Naruszenie przepisów o formie, co do zasady, skutkuje zaś jego nieważnością.
1.Testamenty zwykłe
- testament holograficzny
- testament notarialny
- testament allograficzny
2. Testamenty szczególne
- testament ustny
- testament podróżny
- testament wojskowy
Testament holograficzny (pisemny, własnoręczny)
Jest to najbardziej podstawowa forma testamentu – testament własnoręczny. Aby taki testament sporządzić spadkodawca musi napisać jego treść w całości pismem ręcznym, podpisać go i opatrzyć datą sporządzania. Naruszenie dwóch pierwszych wymogów skutkuje zawsze nieważnością całego testamentu, natomiast brak daty tylko co do zasady powoduje nieważności, chyba że nie wywołuje wątpliwości co d zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu oraz co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Z racji na wymóg własnoręcznego sporządzenia takiego testamentu, ta forma dostępna jest wyłącznie dla osób umiejących oraz mogących pisać i czytać (przepisanie tekstu sporządzonego przez inną osobę be jego zrozumienia skutkuje nieważnością testamentu).
Podpis w testamencie własnoręcznym jest potrzebny dla identyfikacji osoby testatora oraz pozwala uznać, że testament został ukończony. Podpis, w zasadzie powinien składać się z pełnego imienia (imion) i nazwiska, natomiast za dopuszczalne uznaje się także użycie pierwszej litery imienia z nazwiskiem, a także podpisanie samym nazwiskiem. Nie budzi wątpliwości także posłużenie się pseudonimem, o ile spadkodawca stale się nim posługiwał. Jednakże parafka oraz inicjały nie będą już uznawane za ważny podpis.
Należy podkreślić, że podpis powinien znajdować się pod całością tekstu. Odstępstwo od tej zasady stanowi sytuacja kiedy zamieszenie podpisu w innym miejscu nie budzi wątpliwości co do jego związku z treścią rozrządzeń.
Testament notarialny
Testament notarialny zostaje sporządzony w języku polskim. Forma testamentu notarialnego jest jednak dostępna dla osób niewidomych, głuchych, niemych lub głuchoniemych, nieumiejących lub niemogących czytać lub pisać, a także dla osób nieznających języka polskiego.
Akt notarialny będący sporządzonym testamentem ma charakter dokumentu urzędowego, w związku z czym na równi z innymi dokumentami publicznymi stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Jedynie oświadczenie testatora co do stanu jego umysłu i świadomości w chwili sporządzania testamentu, zamieszczone w akcie nie korzysta z domniemania prawdziwości.
Testament allograficzny
Testament allograficzny sporządza się w obecności co najmniej dwóch świadków, przy których spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie wobec tzw. osoby urzędowej (wójt, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu albo gminy lub kierownik urzędu stanu cywilnego). Tak złożone oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia, następnie protokół się odczytuje, po czym zostaje on podpisany. Tak sporządzony protokół zawierający oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy jest dokumentem urzędowym.
Warto pamiętać, że naruszenia wymogów formalnych testamentu allograficznego co do zasady skutkuje jego nieważnością. Z racji na fakt, że spadkodawca może oświadczyć swą ostatnią wolę wyłącznie w formie ustnej to testament alograficzny nie może być sporządzany przez osoby głuche lub nieme.
Testament ustny
Testament ustny, jak inne testamenty szczególne, charakteryzuje się tym, że możliwość jego sporządzenia uzależniona jest od wystąpienia konkretnych, szczególnych okoliczności, przewidzianych ustawą, a ich moc prawna jest ograniczona czasowo. Testament ustny może być sporządzony w dwóch przypadkach: zaistnienia obawy rychłej śmierci spadkodawcy lub wystąpienie takich okoliczności, wskutek których zachowanie zwykłej formy testamentu (holograficzny, notarialny, allograficzny) jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Każda z wymienionych przesłanek ma charakter samodzielny – wystarczy, że zaistnieje jedna z nich aby móc taki testament sporządzić.
Pierwszą przesłankę – obawę rychłej śmierci – należy rozpatrywać na dwa sposoby – obiektywnie oraz subiektywnie. Obiektywne traktowanie tej przesłanki polega na zależności obawy rychłej śmierci od faktycznego (rzeczywistego) stanu zdrowia spadkodawcy, ocenianego w szczególności z punktu widzenia wiedzy medycznej. Koncepcja subiektywna natomiast kładzie nacisk na przekonaniu samego spadkodawcy o zbliżającej się śmierci, nawet jeżeli obiektywnie oceniany stan rzeczywisty jest w normie. W orzecznictwie jednak przeważa koncepcja obiektywna, a stan obawy musi istnieć w momencie sporządzania testamentu.
Drugą przesłanką jest zaistnienie szczególnych okoliczności wskutek których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Należy zauważyć, iż ustawa nie wymienia o jakie sytuacje chodzi, zatem ich katalog jest otwarty i może okazać się bardzo szeroki.
Sporządzenie testamentu ustnego następuje w momencie kiedy spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Mimo, że spadkodawca powinien oświadczyć swoją wolę ustnie – dopuszcza się możliwość sporządzenia testamentu ustnego także przez osoby głuche, nieme i głuchonieme (wówczas warunkiem ważności jest wykazanie woli testowania w formie „ustnej”).
Treść ustnego testamentu może zostać stwierdzona w dwojaki sposób. Po pierwsze – jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia (takie pismo powinno także zawierać miejsce i datę spisania komentarza oraz miejsce i datę złożenia oświadczenia przez testatora oraz musi zostać podpisane przez spadkodawcę i przynajmniej dwóch świadków albo przez wszystkich świadków i wówczas nie jest potrzebny podpis spadkodawcy). W sytuacji gdy treść ustnego testamentu nie została stwierdzona w powyższy sposób, treść testamentu można stwierdzić w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.
Testament podróżny
Testament podróżny jest szczególną odmianą testamentu allograficznego – jednak rolę osoby urzędowej może, w tym przypadku, pełnić dowódca statku morskiego i powietrznego lub jego zastępca. Ta forma testamentu charakteryzuje się tym, iż jego sporządzenie jest możliwe jedynie, tak jak nazwa wskazuje, podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Podobnie jak w przypadku testamentu alograficznego – spadkodawca oświadcza swą wolę w dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Mimo, że testament podróżny jest odmianą testamentu allograficznego, kodeks nie wyklucza jego sporządzenia przez osobę głuchą lub niemą. Spisane i odczytane przez kapitana lub jego zastępcę oświadczenie spadkodawcy podpisują świadkowie, spadkodawca oraz dowódca lub jego zastępca.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej szczególnymi okolicznościami uzasadniającymi sporządzenie testamentu wojskowego jest czas mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli.
Kto nie może być świadkiem testmanentu?
Świadkami nie mogą być: osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, osoby niewidome, głuche lub nieme, osoby, które nie mogą czytać i pisać, osoby, które nie władają językiem, w którym spadkodawca sporządza testament oraz osoby skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. W sytuacji gdy sporządzenie testamentu nastąpiłoby z naruszeniem zasad dotyczących wyżej wspomnianych osób – testament pozostaje bezwzględnie nieważny.
Ponadto, zgodnie z kodeksem cywilnym, świadkiem również nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść oraz małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia, pod rygorem nieważności tego postanowienia, które przewiduje korzyść dla tej osoby.