Podważenie testamentu. Kto i kiedy może podważyć testament? Jak podważyć testament?

Podważenie testamentu. Kto i kiedy może podważyć testament? Jak podważyć testament?

Jako adwokat od spraw spadkowych, często spotykam się z pytaniami od Klientów dotyczącymi tego, czy można podważyć testament, bądź też w jakich sytuacjach można podważyć testament, a w szczególności, jak unieważnić testament własnoręczny. Padają również pytania: jaki jest termin na podważenie testamentu, czy można podważyć testament po 10 albo 20 latach. W tym wpisie postaram się przybliżyć podstawowe kwestie związane z podważeniem testamentu.

Kiedy można podważyć testament?

Podważenie testamentu możliwe jest w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, bądź też w toku innego postępowania, np. postępowaniu o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Można też żądać unieważnienia testamentu w toku sprawy o zachowek, czy też w postępowaniu u dział spadku, jeśli postanowienia testamentu zawierają sugestie co do podziału majątku spadkowego. Nie jest możliwe podważenie testamentu w toku czynności przed notariuszem.

Unieważnienie testamentu własnoręcznego

Szczególnie dużo wątpliwości wśród spadkobierców wzbudzają testamenty własnoręczne. Jako że w tym przypadku testament nie zawsze jest spisywany pod okiem profesjonalnego prawnika, jakim jest radca prawny, czy notariusz, niejednokrotnie dochodzi do błędów przy tworzeniu testamentu własnoręcznego (pisemnego), które w dalszym etapie pozwalają spadkobiercom ustawowym na skuteczne podważenie testamentu. Testament własnoręczny można unieważnić z powodu takich błędów popełnionych przy jego sporządzeniu, jak np. brak podpisu spadkodawcy pod testamentem czy spisanie wspólnego testamentu przez małżonków.

W jakich sytuacjach można podważyć testament?

Każdy – nie tylko sporządzony własnoręcznie – testament można podważyć, w sytuacji gdy zawiera on wady oświadczenia woli. Wady oświadczenia woli, jakie mogą zaistnieć przy sporządzaniu testamentu oraz ich skutki prawne są określone w art. 945 Kodeksu Cywilnego. Omawiany przepis wyróżnia trzy rodzaje wad oświadczenia woli, jakim jest testament:

• Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
• Błąd,
• Groźbę.

Jaki jest termin na podważenie testamentu z powodu wad oświadczenia woli?

Unieważnienia testamentu z powodu wskazanych wyżej wad oświadczenia woli, można się domagać w terminie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, lecz nie później niż po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Przekroczenie powyższych terminów uniemożliwia powołanie się na nieważność testamentu. Sąd z urzędu uwzględnia upływ tych terminów.

Dopuszczalne jest ustalenie nieważności testamentu z powodu zaistnienia wady oświadczenia woli również na żądanie prokuratura. Wówczas jest on ograniczony jedynie terminem 10-letnim.

Wady oświadczenia woli

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

Przyczyną stanu wyłączającego świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w szczególności może być choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy (lub inny), a nawet przemijające zaburzenia czynności psychicznych. Należy pamiętać, iż wystarczające jest, aby wada istniała tylko w momencie składania przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli. Fakt ten oznacza, że po pierwsze do nieważności testamentu dojdzie nawet w sytuacji, w której w chwili jego sporządzenia wystąpiły jedynie przemijające zaburzenia czynności psychicznych np. ktoś spisał testament wskutek nadużycia alkoholu, przedawkowania lekarstw, wysokiej gorączki, braku snu. Z drugiej zaś strony, testament może zostać uznany za ważnie sporządzony, gdy choroba psychiczna testatora uległa okresowemu cofnięciu.

Dokonanie powyższych ustaleń, zwłaszcza w odniesieniu do nieżyjącego już spadkodawcy, wymaga przeprowadzenia szczegółowego postępowania dowodowego przed sądem, w którym oprócz świadków i dokumentacji medycznej dotyczącej spadkodawcy, niezbędna będzie też opinia biegłego sądowego.

Błąd

Jeśli spadkodawca w czasie spisywania testamentu pozostaje pod wpływem błędu, bez którego to błędu spadkodawca nie sporządziłby testamentu określonej treści, to z uwagi na taki błąd, możliwe jest podważenie testamentu. Mówiąc prościej – spisanie testamentu określonej treści musi być spowodowane błędem, by móc powołać się na tę wadę. W tym przypadku, bez znaczenia pozostaje to, czego błąd dotyczy. Błąd może więc wiązać się zarówno z treścią testamentu, jak i z intencjami jakie przyświecały spadkodawcy. Nie ma znaczenia, czy błąd został wywołany umyślnie lub nieumyślnie przez osoby trzecie czy też pojawił się z winy lub bez winy testatora.

Groźba

Jeśli spadkodawca spisuje swój testament pod wpływem groźby, to w późniejszym czasie testament taki będzie można podważyć. Mimo, iż kodeks cywilny nie precyzuje co oznacza pojęcie „groźby”, należy przyjąć, że mamy do czynienia z groźbą wówczas, gdy pewna osoba deklaruje spadkodawcy zamiar spowodowania negatywnych dla niego konsekwencji w celu wywołania po jego stronie stanu zagrożenia, który to stan zagrożenia  doprowadza do skłonienia testatora do złożenia oświadczenia ostatniej woli o określonej treści. Komentowany przepis nie wymaga, aby groźba była poważna, skierowana przeciw określonym dobrom oraz uzasadniona. Musi ona spowodować, iż spadkodawca sporządzi testament o treści nieodpowiadającej jego rzeczywistej woli. Groźba musi zostać wywołana zachowaniem innej osoby, nie może natomiast wynikać z wewnętrznej obawy spadkodawcy przed wystąpieniem zjawisk od człowieka niezależnych.

Skutki zaistnienia wad oświadczeń woli

Testament sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli pod wpływem błędu albo pod wypływem groźby jest zawsze nieważny.

Złożenie oświadczenia ostatniej woli w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli co do zasady będzie skutkować nieważnością całego testamentu. Trudno wyobrazić sobie sytuację, aby spośród kilku dokonanych w tym samym czasie rozrządzeń niektóre nie były dotknięte tą wadą. Natomiast błąd lub groźba będą powodować nieważność tylko tej części testamentu, której dotyczą. Jeżeli jednak bez tej części cały testament nie zostałby sporządzony, to nieważność obejmie wszystkie rozrządzenia.