Zachowek – wszystko co musisz wiedzieć

Zachowek – wszystko co musisz wiedzieć

Zachowek – wszystko co musisz wiedzieć

Zachowek to istotna instytucja w polskim prawie spadkowym, mająca na celu ochronę najbliższych członków rodziny przed całkowitym pominięciem ich przy dziedziczeniu. W niniejszym artykule omówimy, czym jest zachowek, jakie są jego podstawy prawne, kto ma do niego prawo, a także jak wygląda sprawa o zachowek.

Czym jest zachowek?

Zachowek to pewna część spadku, która przysługuje najbliższym członkom rodziny, jeżeli zostali oni pominięci przez spadkodawcę. Prawo do zachowku wynika z zasady ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. W praktyce zachowek stanowi pewien procent wartości udziału, który przypadłby spadkobiercy w przypadku dziedziczenia ustawowego.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. uprawnieni do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, jeżeli byliby powołaniu z ustawy.

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Wysokość zachowku co do zasady wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który by przysługiwał danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego. W sytuacji, gdy uprawniony do zachowku jest osobą małoletnią lub trwale niezdolną do pracy, wysokość zachowku wynosi dwie trzecie wartości tego udziału.

Przykładowo, jeśli spadkobierca ustawowy miałby prawo do 1/4 całości spadku, zachowek dla osoby pełnoletniej wyniesie 1/8 wartości spadku. Jeśli uprawniony jest małoletni lub niezdolny do pracy, będzie to 1/6 wartości spadku.

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Ponadto przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia:

• zapisów zwykłych i poleceń;
• drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych;
• darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku;
• w przypadku zstępnego – darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych, chyba że darowizna została poczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego;
• w przypadku małżonka – darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa;
• funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą;
• mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
• funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych, chyba że przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego;
• funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.

Sprawa o zachowek – jak dochodzić swoich praw?

Sprawa o zachowek to postępowanie sądowe, w którym osoba uprawniona do zachowku dochodzi swoich praw, gdy została pominięta w testamencie lub gdy jej udział w spadku jest mniejszy niż przysługujący jej zachowek. A zatem pierwszym krokiem w sprawie o zachowek jest ustalenie, czy zostałeś pominięty w testamencie lub czy twój udział w spadku jest niższy niż przysługujący Ci zachowek. Jeśli tak, masz prawo dochodzić swoich roszczeń w sądzie.

Następnym krokiem jest sporządzenie i złożenie pozwu o zachowek do sądu właściwego dla ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy lub miejsca, gdzie znajduje się majątek spadkowy (jeżeli nie da się ustalić miejsca zwykłego pobytu w Polsce). Pozew ten powinien zawierać dokładny opis sytuacji, wskazanie wartości majątku spadkowego oraz określenie wysokości zachowku, jaki przysługuje osobie uprawnionej. Sprawa o zachowek opiera się bowiem na ocenie wartości majątku spadkowego oraz ustaleniu, jaki udział w tym majątku przysługiwałby uprawnionemu do zachowku.  W toku postępowania sądowego możliwe jest przeprowadzenie dowodów, takich jak zeznania świadków, dokumenty potwierdzające wartość majątku czy opinie biegłych.

Warto pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku, dlatego nie należy zwlekać z podjęciem działań.

Zachowek prawo spadkowe a wydziedziczenie

Warto również zaznaczyć, że zachowek przysługuje tylko osobom, które nie zostały skutecznie wydziedziczone. Wydziedziczenie to formalne pozbawienie prawa do zachowku, które może być dokonane przez spadkodawcę w testamencie, ale tylko w ściśle określonych przypadkach, takich jak uporczywe działanie wbrew woli spadkodawcy, popełnienie przestępstwa przeciwko spadkodawcy lub bliskim mu osobom, czy też trwałe niedopełnianie obowiązków rodzinnych.

Jeżeli osoba uprawniona do zachowku została wydziedziczona, traci prawo do zachowku. Wydziedziczenie może jednak zostać podważone w sądzie, jeżeli nie spełnia wymogów przewidzianych w przepisach prawa.

Podsumowanie

Zachowek prawo spadkowe traktuje jako fundamentalne narzędzie ochrony interesów najbliższych spadkodawcy, dlatego jego dochodzenie jest możliwe nawet wbrew woli wyrażonej w testamencie. Osoby uprawnione do zachowku powinny działać szybko i skutecznie, aby dochodzić swoich praw, zwłaszcza w przypadku, gdy zostały pominięte w testamencie lub ich udział w spadku jest zbyt niski. W sytuacjach, gdy zachowek nie został wypłacony dobrowolnie, konieczne może być wytoczenie sprawy o zachowek, co często prowadzi do długotrwałych i skomplikowanych sporów sądowych.

Sprawa o zachowek jest procedurą stosunkowo skomplikowaną i wymagającą spełnienia szeregu formalności, dlatego warto skorzystać z pomocy prawnika specjalizującego się w prawie spadkowym.

Jeżeli potrzebujesz specjalistycznej porady w przedmiocie zachowku albo zastanawiasz się czy takie uprawnienie w ogóle Ci przysługuje, skontaktuj się z naszą kancelarią, a zespół prawników z przyjemnością rozwieje Twoje wątpliwości.

Najczęściej zadawane pytania

Ile czasu mam czasu na wniesienie sprawy o zachowek?

Roszczenie o zachowek przedawnia się po pięciu latach od dnia ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku. Po tym czasie osoba uprawniona traci możliwość dochodzenia swoich praw do zachowku.

Czy możliwe jest dochodzenie zachowku od darowizn przekazanych za życia spadkodawcy?

Tak, wartość darowizn przekazanych przez spadkodawcę może być uwzględniona przy ustalaniu wartości zachowku, co oznacza, że uprawniony może dochodzić zachowku również od takich darowizn, jeśli zmniejszyły one wartość spadku.

Ile kosztuje sprawa o zachowek?

Na koszt pozwu o zachowek składa się opłata sądowa, tzw. wpis.

Jeżeli wartość Twojego powództwa nie przekracza kwoty 20.000 zł, to możliwe jest kilka stopni jej wysokości opłat. I tak jeżeli chcesz żądać zapłaty kwoty:

1. do 500 złotych – opłata sądowa wynosi 30 złotych;
2. ponad 500 złotych do 1500 złotych – opłata sądowa wynosi 100 złotych;
3. ponad 1500 złotych do 4000 złotych – opłata sądowa wynosi 200 złotych;
4. ponad 4000 złotych do 7500 złotych – opłata sądowa wynosi 400 złotych;
5. ponad 7500 złotych do 10 000 złotych – opłata sądowa wynosi 500 złotych;
6. ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych – opłata sądowa wynosi 750 złotych;
7. ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych – opłata sądowa wynosi 1000 złotych.

Z kolei powództwo o uiszczenie kwoty ponad 20.000 zł zawsze się wiąże z koniecznością uiszczenia wpisu w wysokości 5% żądania, nie więcej jednak niż 200 000 złotych.

Czy można wyłączyć prawo do zachowku w umowie spadkowej?

Nie, prawo do zachowku jest uprawnieniem przyznanym ustawowo można go wyłączyć w umowie spadkowej. Zachowek przysługuje uprawnionym niezależnie od woli spadkodawcy, chyba że dokonano skutecznego wydziedziczenia.

Ile trwa sprawa o zachowek? 

Sprawa o zachowek może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat, wszystko uzależnione jest bowiem od składanych przez strony postępowania wniosków dowodowych, obłożenia sądu, czasu koniecznego dla sporządzenia opinii biegłych oraz ew. wniesienia środków zaskarżenia.