Sąd Najwyższy o koronawirusowych nakazach i zakazach [SN: II KK 64/21, II KK 74/21, II KK 97/21]

Kasacje Rzecznika Praw Obywatela w sprawie obostrzeń

Rzecznik Praw Obywatela wniósł do Sądu Najwyższego trzy kasacje (sygnatury RPO: II.511.104.2021, II.511.105.2021, II.511.84.2021, sygnatury SN: II KK 64/21, II KK 74/21, II KK 97/21) od wyroków nakazowych wydanych w sprawach karnych przez Sąd Rejonowy. Wszystkie te sprawy dotyczyły wykroczeń w związku z wprowadzonym niespełna rok temu rozporządzeniem Rady Ministrów o nakazach i zakazach. Przypomnijmy, że na mocy wspomnianego rozporządzenia, wprowadzony został lockdown. Wychodzić z domu można było tylko w określonych sprawach, jak np wyjście do pracy, załatwienie niezbędnych potrzeb, czy do kościoła.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2021 r. trzech kasacji złożonych przez Rzecznika Praw Obywatela w przedmiotowych sprawach karnych, uznał je za „oczywiście zasadne”. Wszyscy obwinieni zostali uniewinnieni od przypisywanych im wykroczeń.

Zdaniem Sądu Najwyższego:

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2019 r., poz. 1239 ze zm.) nie zawiera unormowań określających możliwość i warunki ograniczenia konstytucyjnej wolności poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zatem akty prawne rangi niższej niż ustawa nie mogą limitować tej wolności przemieszczania się, którą gwarantuje w art. 52 ust. 1 Konstytucja RP. Jest zatem oczywiste, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 marca 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. 2020 poz. 658), w zakresie, w jakim ograniczało wolność przemieszczania się obywateli na terenie całego kraju (§ 5), naruszało regulację art. 52 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, co oznacza, iż nie mogło ono tworzyć podstawy prawnej do wypełnienia blankietu normy sankcjonowanej art. 54 k.w. i prowadzić do ukarania na podstawie tego przepisu.
– wyrok Sądu Najwyższego z 16 marca 2021 w sprawie II KK 74/21

Podzielić trzeba więc wyrażany w piśmiennictwie pogląd, że brak jest we wspomnianej ustawie delegacji upoważniających władzę wykonawczą do ustanowienia takich ograniczeń, które w istocie prowadzą do całkowitego i powszechnego wyłączenia swobody poruszania się (przemieszczania) obywateli.
– wyrok Sądu Najwyższego z 16 marca 2021 w sprawie II KK 64/21

Zważywszy zatem na tę okoliczność i mając na uwadze unormowanie art. 92 ust. Konstytucji RP, które wyklucza dopuszczalność tworzenia przepisów rozporządzenia wykonawczego w oderwaniu od celu ustawy lub wbrew jej merytorycznym rozwiązaniom, co prowadziłoby do tworzenia przepisów noszących znamiona samodzielnej normy prawnej (…), stwierdzić w konsekwencji trzeba, że rozporządzenie z 10 kwietnia 2020 r. nie mogło stanowić skutecznego narzędzia prawnego do ustanowienia dla obywateli zakazu przemieszczania się na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Brak spełnienia wymagań rozporządzenia w tym zakresie, musi skutkować oceną, że również z tego powodu przepis rozporządzenia, w którym zakazano swobody (wolności) poruszania się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej (§ 5) należy uznać za niekonstytucyjny.
– wyrok Sądu Najwyższego z 16 marca 2021 w sprawie II KK 97/21

Sąd najwyższy uznał obostrzenia za nielegalne

Sąd Najwyższy oceniając obostrzenia, powołał się na konstytucyjną wolność (w postaci wolności poruszania się), zagwarantowaną w art. 54 ust. 1 Konstytucji RP:

Art. 52. Konstytucji RP [Zasada wolności poruszania się]
1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.
2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie.
4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.
5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

Oprócz tego, Sąd Najwyższy w wyroku z 16 marca 2021 powołał się na art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, w którym mowa o tym, w jakich sytuacjach i w drodze jakiego aktu prawnego możliwe jest ograniczenie wolności:

Art. 31. Konstytucji RP [Wolność i przesłanki jej ograniczenia]
1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.
2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Jakie znaczenie praktyczne ma wyrok Sądu Najwyższego?